مرخصی بدون حقوق یکی از انواع مرخصیهایی است که در قانون کار ایران پیشبینی شده و به کارگر این امکان را میدهد تا برای مدتی مشخص و با موافقت کارفرما، بدون دریافت حقوق از محل کار خود دور بماند. این نوع مرخصی معمولاً زمانی درخواست میشود که کارگر با شرایط خاصی مواجه است؛ مانند ادامه تحصیل، مهاجرت موقت، رسیدگی به مشکلات خانوادگی یا مراقبت از یکی از اعضای بیمار خانواده. برخلاف مرخصیهای استحقاقی، دوران مرخصی بدون حقوق جزو سابقه کاری و بیمهای محسوب نمیشود، مگر در مواردی که توافقی بین کارگر و کارفرما صورت گیرد. اهمیت آگاهی از حقوق و وظایف هر دو طرف در این زمینه بسیار زیاد است، زیرا این مرخصی میتواند بر وضعیت شغلی، سنوات و بازگشت به کار تأثیر مستقیم بگذارد. از منظر قانونی، مرخصی بدون حقوق نوعی تعلیق قرارداد کار محسوب میشود؛ یعنی رابطه کاری قطع نمیشود، اما تعهدات مالی و اجرایی طرفین موقتاً متوقف میگردد. بنابراین، آگاهی از قوانین مرتبط و نحوه تنظیم درخواست رسمی، میتواند از بروز اختلافات بعدی میان کارگر و کارفرما جلوگیری کند.
مرخصی بدون حقوق چیست؟
مرخصی بدون حقوق یکی از انواع مرخصیهایی است که در قانون کار ایران به رسمیت شناخته شده و به کارگر اجازه میدهد تا در صورت بروز شرایط خاص مانند ادامه تحصیل، مهاجرت موقت، مشکلات خانوادگی یا بیماری بستگان نزدیک، برای مدتی از محل کار خود دور بماند. ویژگی اصلی این نوع مرخصی آن است که در طول مدت آن، کارگر هیچ حقوق یا مزایایی از کارفرما دریافت نمیکند. اعطای این مرخصی کاملاً وابسته به رضایت کارفرما است و بدون موافقت او، کارگر حق ندارد بهصورت یکجانبه از کار خود غیبت کند. در واقع، در دوران مرخصی بدون حقوق، رابطه کاری بین کارگر و کارفرما به حالت تعلیق موقت درمیآید؛ یعنی قرارداد کار همچنان برقرار است، اما تعهدات مالی و اجرایی طرفین تا پایان مدت مرخصی متوقف میشود.
با موافقت کارفرما
بدون حقوق و مزایا
تعلیق موقت رابطه کاری
برای شرایط خاص
برای استفاده بهتر، مدت، دلیل، و تاریخ بازگشت را در درخواست کتبی مشخص کنید.
تفاوت مرخصی بدون حقوق با مرخصی با حقوق
مرخصی با حقوق (استحقاقی)
در مرخصی استحقاقی، کارگر ضمن استفاده از مرخصی، همچنان از حقوق، بیمه و مزایا بهرهمند است.
این روزها جزو سوابق کاری و بیمهای او محسوب میشوند.
بنابراین هیچ خللی در سنوات و سابقه شغلی ایجاد نمیشود و کارگر از حمایت مالی و قانونی کامل برخوردار است.
پرداخت کامل حقوق
محاسبه بیمه و سنوات
پشتیبانی مالی و قانونی
مرخصی بدون حقوق
تفاوت اصلی این دو نوع مرخصی در پرداخت دستمزد و احتساب سابقه کاری است.
در مرخصی استحقاقی (یا همان مرخصی با حقوق)، کارگر در زمان مرخصی نیز از حقوق، بیمه و مزایای خود بهرهمند میشود و این روزها جزو سوابق کاری و بیمهای او محسوب میگردد.
اما در مرخصی بدون حقوق، هیچ مبلغی پرداخت نمیشود و ایام مرخصی نیز در محاسبه سنوات و بیمه لحاظ نخواهد شد.
به همین دلیل توصیه میشود کارگران پیش از درخواست مرخصی بدون حقوق، ابتدا از مانده مرخصیهای استحقاقی خود استفاده کنند تا از نظر مالی و بیمهای دچار ضرر نشوند (
مانده مرخصی چیست و چگونه محاسبه میشود؟).
این تمایز نشان میدهد که مرخصی بدون حقوق بیشتر برای مواقع اضطراری یا نیازهای شخصی خاص مورد استفاده قرار میگیرد، نه برای استراحتهای دورهای یا برنامهریزیشده.
بدون پرداخت حقوق
عدم محاسبه بیمه و سنوات
نیاز به موافقت کارفرما
💡 توصیه: پیش از درخواست مرخصی بدون حقوق، ابتدا از مانده مرخصی استحقاقی خود استفاده کنید تا از نظر مالی و بیمهای دچار ضرر نشوید.
شرایط دریافت مرخصی بدون حقوق طبق قانون کار
مرخصی بدون حقوق در قانون کار ایران بهصورت مستقیم در ماده خاصی تعریف نشده است، اما در عرف اداری و بر اساس آییننامههای وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، این مرخصی فقط با توافق دو طرف (کارگر و کارفرما) امکانپذیر است. بنابراین، آگاهی از مراحل و شرایط آن برای جلوگیری از اختلافات حقوقی ضروری است.
🟩 نحوه درخواست کارگر
برای دریافت مرخصی بدون حقوق، کارگر باید درخواست کتبی یا رسمی خود را به کارفرما ارائه دهد. در این درخواست باید دلایل مرخصی (مثلاً ادامه تحصیل، مشکلات خانوادگی، بیماری نزدیکان یا اقامت موقت خارج از کشور) بهصورت شفاف توضیح داده شود.
بهتر است در نامه، مدت زمان مورد نظر و تاریخ بازگشت به کار نیز مشخص گردد تا از بروز ابهام جلوگیری شود.
در برخی موارد، کارگاهها یا سازمانها فرمهای مخصوصی برای درخواست مرخصی بدون حقوق در نظر گرفتهاند که باید به تأیید مدیریت یا واحد منابع انسانی برسد.
🟨 نیاز به موافقت کارفرما
در قانون کار، کارفرما الزامی به پذیرش درخواست مرخصی بدون حقوق ندارد. این تصمیم کاملاً به صلاحدید او و شرایط کاری مجموعه بستگی دارد.
در واقع، مرخصی بدون حقوق حقی مطلق برای کارگر نیست، بلکه نوعی امتیاز توافقی محسوب میشود.
چنانچه کارگر بدون موافقت کارفرما از حضور در محل کار خودداری کند، این عمل میتواند غیبت غیرموجه تلقی شده و حتی به عنوان ترک کار در نظر گرفته شود. آگاهی از دیگر انواع مرخصیها مانند
مرخصی استعلاجی نیز اهمیت دارد؛ زیرا در مواردی که کارگر به دلیل بیماری نیاز به استراحت دارد، باید از مرخصی استعلاجی استفاده کند، نه مرخصی بدون حقوق.
🟧 حداکثر مدت مجاز و تمدید آن
قانون کار مدت مشخصی را برای مرخصی بدون حقوق تعیین نکرده است، اما در رویه معمول، این مرخصی میتواند از چند روز تا حداکثر دو سال ادامه داشته باشد؛ بهویژه در موارد خاص مانند ادامه تحصیل یا اقامت موقت در خارج از کشور. در کارگاههای خصوصی، تعیین مدت مرخصی و تمدید آن بهطور کامل به توافق طرفین بستگی دارد. چنانچه کارگر بخواهد مدت مرخصی خود را تمدید کند، باید مجدداً درخواست جدیدی ارائه داده و موافقت کتبی کارفرما را اخذ نماید. در صورتی که پس از پایان مدت تعیینشده، کارگر بدون اطلاع و تمدید رسمی به کار بازنگردد، ممکن است مشمول مقررات غیبت یا فسخ قرارداد شود.
آیا کارفرما موظف به موافقت با مرخصی بدون حقوق است؟
بر اساس قانون کار ایران، کارفرما هیچ الزامی برای موافقت با درخواست مرخصی بدون حقوق ندارد. مرخصی بدون حقوق از نوع حقوق مکتسبه کارگر (مانند مرخصی استحقاقی یا استعلاجی) نیست، بلکه یک امتیاز توافقی میان طرفین به شمار میرود.
به عبارت دیگر، اعطای این نوع مرخصی تنها در صورتی معتبر است که کارفرما بهصورت رسمی یا کتبی با آن موافقت کرده باشد. این اصل بر پایهی استقلال ارادهی دو طرف قرارداد کار بنا شده است؛ یعنی همانطور که کارگر نمیتواند بدون اجازه از کارگاه خارج شود، کارفرما نیز موظف به پذیرش خواستهی او نیست.
در عمل، بسیاری از کارفرمایان با مرخصیهای کوتاهمدت کارگران (مثلاً چند روزه یا چند هفتهای) موافقت میکنند، بهویژه اگر دلیل کارگر موجه باشد. اما در موارد طولانیمدت، بهویژه برای مرخصیهای چندماهه، تصمیمگیری به نیاز کاری مجموعه، نوع شغل، و جایگزینی نیروی موقت بستگی دارد.
از نظر حقوقی، در صورتی که کارگر بدون موافقت کارفرما از حضور در محل کار خودداری کند، این عمل میتواند ترک کار تلقی شود و پیامدهای جدی حقوقی برای او داشته باشد؛ از جمله قطع مزایا، لغو قرارداد و حتی عدم پرداخت سنوات پایان خدمت. (مطابق با موضوع قانون ترک کار در ایران ۱۴۰۴)
در چنین شرایطی، کارفرما حق دارد بر اساس قانون، قرارداد کار را فسخ کند یا در صورت بازگشت کارگر، از ادامه همکاری خودداری نماید.
به همین دلیل، کارشناسان روابط کار توصیه میکنند هرگونه درخواست مرخصی بدون حقوق بهصورت کتبی و با مستندات لازم ارائه شود و در صورت موافقت کارفرما، نسخهای از نامهی تأیید برای جلوگیری از اختلافات احتمالی نزد کارگر نگهداری شود.
در نهایت، باید دانست که مرخصی بدون حقوق نه یک حق قطعی بلکه فرصتی مشروط است؛ فرصتی که تنها با درک متقابل و همکاری میان کارگر و کارفرما میتواند منجر به حفظ رابطه کاری سالم و قانونی شود.
تأثیر مرخصی بدون حقوق بر بیمه و سنوات
بیمه و سابقه
در دوران مرخصی بدون حقوق، هیچ فعالیتی برای کارفرما انجام نمیشود و در نتیجه حق بیمهای از سوی کارفرما پرداخت نمیشود.
فقط روزهایی در سابقه بیمه ثبت میشوند که برای آنها حق بیمه پرداخت شده باشد؛ بنابراین این مدت جزو سوابق بیمهای کارگر نیست.
سنوات و مزایا
این دوره جزو سابقه خدمت محسوب نمیشود و مزایای پایان کار برای آن محاسبه نمیگردد.
در صورت تمایل، کارگر میتواند در این دوران بیمه اختیاری خود را از طریق تأمین اجتماعی ادامه دهد تا دچار وقفه بیمهای نشود.
نتیجه و نکات تکمیلی
ایام مرخصی بدون حقوق جزو تعطیلات رسمی محسوب نمیشود و هیچ اثر مالی یا بیمهای ندارد، مگر اینکه کارگر شخصاً بیمه اختیاری پرداخت کند. در اختلافات مربوط به احتساب این ایام، مراجع حل اختلاف اداره کار تصمیمگیر نهایی هستند.
بازگشت به کار پس از مرخصی بدون حقوق
پس از پایان مدت مرخصی بدون حقوق، کارگر موظف است در زمان تعیینشده و بدون تأخیر به محل کار خود بازگردد. از دید قانون کار ایران، مرخصی بدون حقوق رابطه کاری را قطع نمیکند بلکه آن را به حالت تعلیق موقت درمیآورد؛ به همین دلیل، با بازگشت کارگر، قرارداد کاری او مجدداً فعال میشود و کارفرما موظف است شرایط اشتغال پیشین را برای وی فراهم کند.
اما در صورتی که کارگر پس از پایان مدت مرخصی، بدون اطلاع یا تمدید رسمی به کار بازنگردد، کارفرما میتواند این موضوع را بهعنوان غیبت غیرموجه یا ترک کار گزارش دهد. این اقدام ممکن است تبعات سنگینی برای کارگر داشته باشد، از جمله فسخ قرارداد بر اساس ماده ۲۷ قانون کار، که به کارفرما اجازه میدهد در صورت تخلف یا غیبت مکرر کارگر و با تأیید شورای اسلامی کار، قرارداد را لغو کند.
در مقابل، اگر کارگر در موعد مقرر بازگردد اما کارفرما از پذیرش او خودداری کند یا مانع بازگشتش شود، این اقدام غیرقانونی محسوب میشود و کارگر حق دارد از طریق اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی شکایت کند. در چنین مواردی، معمولاً با استناد به حکم بازگشت به کار برای کارگر و کارمند اخراجی طبق قانون، اداره کار رأی به بازگشت فرد به شغل سابق و پرداخت حقوق معوقه او میدهد.
نکته قابل توجه این است که در بسیاری از قراردادهای کاری، کارفرمایان شرایط بازگشت از مرخصی بدون حقوق را بهصورت مکتوب مشخص میکنند؛ از جمله تعیین تاریخ دقیق بازگشت، تعهد به اطلاعرسانی در صورت تمدید، و حفظ سمت شغلی. رعایت این بندها از بروز اختلافات بعدی جلوگیری میکند.
مرخصی بدون حقوق در بخش دولتی و خصوصی
🔷 بخش دولتی
مرخصی بدون حقوق در ایران بسته به نوع اشتغال کارگر یا کارمند، شرایط متفاوتی دارد. در بخش دولتی، مقررات مربوط به مرخصیها در آییننامههای استخدامی دستگاههای اجرایی و قانون مدیریت خدمات کشوری بهصورت شفافتری تعیین شده است.
کارکنان رسمی و پیمانی معمولاً میتوانند با موافقت مقام بالاتر یا هیئت رسیدگی، از مرخصی بدون حقوق برای مدت مشخص استفاده کنند.
این مدت در بیشتر موارد حداکثر دو سال متوالی است و در شرایط خاص مانند تحصیل در مقاطع بالاتر یا مأموریتهای خانوادگی قابل تمدید است.
در این حالت، وضعیت استخدامی فرد حفظ میشود اما پرداخت حقوق و مزایا در مدت مرخصی متوقف میگردد. پس از پایان مدت مرخصی، کارمند باید در زمان مقرر بازگردد تا رابطه استخدامیاش قطع نشود.
🟨 بخش خصوصی
در بخش خصوصی، مقررات منعطفتر اما غیرالزامیتر هستند. در قانون کار، مرخصی بدون حقوق بهعنوان یک حق مطلق تعریف نشده است و تنها با رضایت کارفرما امکانپذیر است.
کارفرما میتواند بر اساس نیاز مجموعه یا سیاست داخلی شرکت، با درخواست کارگر موافقت یا مخالفت کند.
بسیاری از کارگران ترجیح میدهند ابتدا از مرخصیهای استحقاقی یا استعلاجی استفاده کنند و فقط در صورت ضرورت از مرخصی بدون حقوق بهرهمند شوند.
اگر کارگر بدون موافقت رسمی کارفرما غیبت کند، کارفرما میتواند طبق
ماده ۲۷ قانون کار
قرارداد را فسخ کند.
با این حال، برخی کارفرمایان با تعیین شرایط مشخص، اجازه بازگشت به کار پس از مرخصی را میدهند.
ثبت کتبی این توافقها از بروز اختلاف و شکایت در اداره کار جلوگیری میکند.
در مجموع، میتوان گفت که در بخش دولتی مرخصی بدون حقوق جایگاهی رسمی و قانونمند دارد، در حالیکه در بخش خصوصی، بیشتر به اراده و توافق طرفین وابسته است.
با این حال، در هر دو حوزه، شفافیت در درخواست، رعایت مهلتها و ثبت رضایت طرف مقابل، شرط اصلی قانونی بودن مرخصی و حفظ رابطه کاری سالم است.
نمونه درخواست مرخصی بدون حقوق
مرخصی بدون حقوق یکی از درخواستهای متداول میان کارگران و کارمندان است که باید بهصورت رسمی و کتبی از کارفرما یا مدیر مربوطه ارائه شود.
این نامه معمولاً شامل اطلاعات شخصی، دلیل مرخصی، بازه زمانی مورد نظر و تعهد بازگشت به کار است.
رعایت قالب اداری و نگهداری نسخه امضاشدهی آن، از بروز اختلافات احتمالی جلوگیری میکند.
نتیجهگیری
در نهایت، میتوان گفت مرخصی بدون حقوق یکی از مهمترین موضوعات در روابط میان کارگر و کارفرماست که آگاهی از قوانین آن میتواند از بروز بسیاری از اختلافات کاری جلوگیری کند. این نوع مرخصی حقی مطلق برای کارگر نیست و تنها با رضایت کارفرما و ثبت توافق کتبی اعتبار قانونی پیدا میکند. کارگران پیش از تصمیمگیری بهتر است از پیامدهای بیمهای، مالی و شغلی آن مطلع باشند و در صورت بروز مشکل، از مشاورههای تخصصی استفاده کنند. گروه مشاوران روابط کار میتواند در زمینه تنظیم درخواست، بررسی پروندههای اختلافی و ارائه راهکارهای قانونی همراه مطمئنی باشد. همچنین در موارد پیچیدهتر یا نیاز به طرح شکایت، وکلای اداره کار تهران بهترین مرجع برای پیگیری حقوقی و دفاع از منافع کارگران محسوب میشوند.
سوالات متداول کاربران
آیا مرخصی بدون حقوق حق قانونی کارگر است؟
پاسخ: خیر، مرخصی بدون حقوق حقی مطلق برای کارگر نیست. این نوع مرخصی تنها در صورت موافقت کارفرما اعتبار قانونی دارد و بدون رضایت او، غیبت کارگر میتواند ترک کار محسوب شود.
آیا در زمان مرخصی بدون حقوق بیمه پرداخت میشود؟
پاسخ: در دوره مرخصی بدون حقوق، کارفرما هیچ حق بیمهای پرداخت نمیکند. با این حال، کارگر میتواند بیمه اختیاری تأمین اجتماعی را برای جلوگیری از وقفه در سوابق بیمهای خود ادامه دهد.
حداکثر مدت مرخصی بدون حقوق چقدر است؟
پاسخ: در قانون کار مدت مشخصی تعیین نشده است، اما معمولاً از چند روز تا دو سال بر اساس توافق کارگر و کارفرما قابل اجراست. در بخش دولتی این مدت معمولاً حداکثر دو سال است.
اگر کارگر پس از مرخصی بدون حقوق بازنگردد چه میشود؟
پاسخ: در صورتی که کارگر بدون اطلاع یا تمدید رسمی به کار بازنگردد، این موضوع میتواند به عنوان غیبت غیرموجه یا ترک کار شناخته شود و کارفرما طبق ماده ۲۷ قانون کار حق فسخ قرارداد را دارد.
آیا ایام مرخصی بدون حقوق جزو سابقه خدمت و سنوات محسوب میشود؟
پاسخ: خیر، چون در این مدت هیچ پرداختی از سوی کارفرما انجام نمیشود، مرخصی بدون حقوق جزو سابقه بیمه و سنوات محاسبه نمیگردد مگر اینکه توافق خاصی میان طرفین صورت گرفته باشد.
دیدگاهتان را بنویسید