این مقاله با همکاری گروه مشاوران روابط کار تهیه شده و هدف آن آگاه‌سازی کارگران و کارفرمایان از حقوق قانونی خود در خصوص اضافه‌کاری است. اگر شما هم در محل کار با این موضوع مواجه هستید، این راهنما می‌تواند به تمام سؤالات شما پاسخ دهد.
اضافه‌کاری یکی از موضوعات پرکاربرد و مهم در روابط کاری بین کارگر و کارفرماست که بسیاری از کارگران به‌صورت روزانه با آن سر و کار دارند. اما اضافه‌کاری دقیقاً چیست؟ آیا هر کاری که خارج از ساعت کاری انجام شود، اضافه‌کاری محسوب می‌شود؟ و نحوه محاسبه آن طبق قانون کار به چه شکل است؟ در این مقاله، به‌صورت کامل و دقیق به این سؤالات پاسخ می‌دهیم.
طبق ماده ۵۹ قانون کار جمهوری اسلامی ایران، اضافه‌کاری به انجام کار بیش از ساعات مقرر در قرارداد یا قانون گفته می‌شود. ساعات کاری معمول طبق قانون، حداکثر ۴۴ ساعت در هفته است؛ یعنی اگر کارگری بیش از این مقدار در هفته کار کند، آن ساعات به عنوان اضافه‌کاری شناخته می‌شود.
در بسیاری از مشاغل، ساعت کاری روزانه بین ۷ تا ۸ ساعت تعیین می‌شود که جمعاً در هفته به حدود ۴۴ ساعت می‌رسد. چنانچه کارگر یا کارمند خارج از این ساعت کاری فعالیت داشته باشد و این فعالیت با رضایت طرفین صورت گیرد، به عنوان اضافه‌کاری تلقی شده و مشمول پرداخت حق‌الزحمه‌ی بیشتر خواهد بود.
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی انواع مختلفی از اضافه‌کاری را در چارچوب قانون شناسایی کرده است که هر کدام شرایط، نرخ پرداخت و الزامات خاص خود را دارند:
این نوع اضافه‌کاری زمانی اتفاق می‌افتد که کارگر بیش از ساعات قانونی (۴۴ ساعت در هفته یا ۸ ساعت در روز) کار می‌کند. این ساعات باید با رضایت کارگر و پرداخت ۴۰٪ اضافه بر مزد عادی محاسبه شوند.
چنانچه کارگر در روزهای تعطیل رسمی مانند جمعه یا تعطیلات عمومی به کار گرفته شود، مزد دو برابر محاسبه می‌شود. اگر این روز کاری از سقف ساعات قانونی هفتگی نیز تجاوز کند، مشمول اضافه‌کاری نیز خواهد بود و مزد مربوط به آن دو برابر به اضافه ۴۰٪ محاسبه می‌شود.
بر اساس قانون، ساعات بین ۲۲ شب تا ۶ صبح به عنوان شب‌کاری شناخته می‌شوند. اگر کارگر در این ساعات مشغول به کار باشد و این زمان جزو اضافه‌کاری هم محسوب شود، دستمزد او شامل مزد پایه به‌علاوه ۳۵٪ حق شب‌کاری و ۴۰٪ حق اضافه‌کاری خواهد بود (در مجموع ۷۵٪ اضافه بر مزد عادی).
در شرایط بحرانی مانند آتش‌سوزی، سیل، زلزله یا خطرات جدی برای تجهیزات و پرسنل، کارفرما می‌تواند بدون رضایت کارگر از او درخواست اضافه‌کاری کند. در این حالت نیز مزد اضافه‌کاری با نرخ قانونی پرداخت می‌شود اما رضایت کتبی الزامی نیست.
گاهی اوقات در قراردادهای کاری یا توافق‌نامه‌های داخلی شرکت، شرایط خاصی برای اضافه‌کاری درج می‌شود که ممکن است حتی نرخ‌های بالاتری از قانون داشته باشند. این نوع اضافه‌کاری اگر به نفع کارگر باشد و برخلاف قوانین حداقلی نباشد، معتبر است.
بر اساس قانون کار، انجام اضافه‌کاری شرایط خاصی دارد تا از سوءاستفاده احتمالی کارفرما جلوگیری شود:
اضافه‌کاری دارای نرخ پرداخت متفاوتی نسبت به ساعات عادی کار است. طبق تبصره ماده ۵۹ قانون کار:
جدول نمونه محاسبه دستمزد اضافه‌کاری:
خیر. طبق قانون، اضافه‌کاری تنها با رضایت کارگر مجاز است. هیچ کارفرمایی حق ندارد کارگری را مجبور به اضافه‌کاری کند مگر در شرایط اضطراری که به تایید وزارت کار رسیده باشد (مثل بلایای طبیعی یا خطرات فوری).
شرایط اضطراری شامل مواردی است مانند:
در این موارد، حتی اگر کارگر به صورت کتبی رضایت ندهد، الزام قانونی به انجام کار وجود دارد اما پس از پایان شرایط اضطراری، اضافه‌کاری باید طبق عرف و رضایت طرفین ادامه یابد.
گاهی کارفرمایان یا حتی خود کارگران، ساعات کاری در روزهای تعطیل یا شب‌ها را با اضافه‌کاری اشتباه می‌گیرند. اما قانون کار تفاوت‌هایی بین این موارد قائل شده است:
اضافه‌کاری به معنای کار بیشتر از ساعات قانونی است که با رضایت کارگر و پرداخت اضافه‌حقوق امکان‌پذیر است. محاسبه آن به‌صورت ۴۰٪ بیشتر از مزد ساعتی عادی انجام می‌شود. طبق قانون، هیچ کارفرمایی نمی‌تواند بدون رضایت کارگر او را مجبور به اضافه‌کار کند، مگر در شرایط اضطراری مشخص شده.
آگاهی از این موارد برای هر کارگر و کارفرمایی ضروری است؛ زیرا با دانستن دقیق حقوق و تعهدات قانونی، از بروز اختلافات و سوء‌تفاهم‌های شغلی جلوگیری خواهد شد. همچنین، در صورت عدم رعایت این موارد، کارگر می‌تواند به اداره کار مراجعه کرده و از حقوق قانونی خود دفاع کند.
اگر در تهران، به‌ویژه در مناطق شمالی، با مشکلات حقوقی مرتبط با اداره کار مواجه هستید، پیشنهاد می‌کنیم با یک وکیل متخصص اداره کار در شمال تهران مشورت کنید. یک وکیل اداره کار تهران مجرب می‌تواند از حقوق قانونی شما دفاع کرده و در مراجع حل اختلاف همراه‌تان باشد.
رای راهنمایی در خدمت شما عزیزان هستیم.
دیدگاهتان را بنویسید