در سالهای اخیر، استفاده از سفته در زمان استخدام به یکی از روشهای رایج کارفرمایان برای ایجاد ضمانت در برابر ترک کار یا خسارت احتمالی تبدیل شده است. در بسیاری از موارد، کارگران و کارمندان در آغاز همکاری، ناچار به ارائهی سفته میشوند؛ بدون آنکه بدانند این اقدام چه تبعات قانونی برایشان دارد.
اما سوال اصلی این است:
اگر کارفرما بدون دلیل موجه یا برخلاف تعهدات، سفته را به اجرا بگذارد، چه باید کرد؟
آیا میتوان از کارفرما شکایت کرد؟ چه مراحل قانونی برای دفاع از حقوق خود باید طی شود؟ و چه مدارکی برای اثبات سوءاستفاده کارفرما از سفته لازم است؟
در این مقاله، به طور جامع و کاربردی به تمامی این پرسشها پاسخ میدهیم و مراحل شکایت از کارفرما بابت سفته را گامبهگام بررسی خواهیم کرد. اگر شما یا اطرافیانتان با چنین مشکلی مواجه هستید، این راهنمای کامل میتواند نقطهی شروعی برای احقاق حق و جلوگیری از خسارتهای بزرگتر باشد.
سفته در قرارداد کار: تعریف و کاربرد قانونی
در بسیاری از روابط کاری، بهویژه در مشاغل خصوصی، کارفرما از کارگر یا کارمند درخواست سفته بهعنوان نوعی تضمین حسن انجام کار میکند. این سفتهها عموماً بدون درج مبلغ مشخص یا تاریخ سررسید صادر میشوند و بهدلیل ناآگاهی کارگران از حقوق قانونیشان، به ابزار فشار علیه آنان تبدیل میگردند. از نظر قانونی، سفته سندی تجاری و قابل پیگیری از طریق مراجع قضایی است. اما استفاده از آن در بستر روابط کار باید تحت ضوابط مشخص و منصفانهای انجام گیرد؛ در غیر اینصورت میتواند مصداق سوءاستفاده یا حتی اخاذی محسوب شود.
📌 سفته چه زمانی قانونی است؟
سفته زمانی از نظر حقوقی معتبر و قابل پیگیری در چارچوب روابط کار است که:
- ✍️ قرارداد کتبی کار بهصورت واضح به علت دریافت سفته اشاره کرده باشد.
- 💳 مبلغ، تاریخ، و موضوع سفته مشخص و مستند باشد (مثلاً سفته بابت تضمین حسن انجام کار یا جبران خسارت مشخص).
- 📄 سفته همراه با رسید تحویل یا ذکر در قرارداد تحویل داده شود.
در غیر این صورت، کارگر میتواند در صورت اجرا شدن ناعادلانه سفته، به مراجع صالح مثل اداره کار یا دادگاه حقوقی شکایت کند.
📑 تفاوت سفته ضمانت با سفته برای پرداخت بدهی
✔️ سفته ضمانت (کاری):
سفتهای است که صرفاً برای اطمینان از پایبندی کارگر به تعهدات کاری، مثل عدم ترک ناگهانی شغل یا جبران خسارتهای احتمالی داده میشود. این نوع سفته باید با قرارداد کتبی همراه باشد.
✔️ سفته بدهی:
سفتهای است که در معاملات مالی صادر میشود، در ازای دریافت وجه یا کالا، با مبلغ و تاریخ مشخص. قدرت اجرایی این نوع سفته در دادگاه بیشتر است.
در روابط کاری، سفته تضمینی نباید حکم سفته بدهی پیدا کند. کارفرما حق ندارد بدون اثبات تخلف، آن را به اجرا بگذارد.
⚖️ نکته حقوقی بسیار مهم: ماده ۱۰ قانون کار
طبق ماده ۱۰ قانون کار جمهوری اسلامی ایران، هر رابطه کاری باید با قرارداد کتبی همراه باشد که در آن نوع کار، مزد، مکان، زمان و مواردی مانند سفته مشخص شده باشد.
اگر شما بدون قرارداد کتبی، سفتهای به کارفرما دادهاید و حالا با تهدید مواجه هستید، میتوانید با استناد به ماده ۱۰ قانون کار، از طریق اداره کار پیگیری قانونی را آغاز کنید.
آیا کارفرما حق اجرای سفته را دارد؟ بررسی محدودیتها
در پاسخ کوتاه باید گفت:
بله، اما با شرایط خاص و محدودیتهای قانونی مشخص.
سفته در قانون تجارت یک سند تجاری رسمی محسوب میشود و دارندهی آن – در اینجا کارفرما – میتواند در صورت تحقق شرط ضمانت، آن را از طریق مراجع قضایی به اجرا بگذارد.
اما در بستر روابط کاری، شرایط متفاوتی وجود دارد که کارفرما را از استفادهی آزادانه و نامحدود از این ابزار بازمیدارد.
📌 شرایطی که اجرای سفته توسط کارفرما قانونی تلقی میشود
- وجود قرارداد کتبی و معتبر کاری که در آن صراحتاً به سفته و دلیل دریافت آن اشاره شده باشد.
- اثبات تخلف یا قصور کارگر از تعهدات مشخصشده در قرارداد (مثل ترک ناگهانی کار بدون اطلاع یا ایجاد خسارت عمدی).
- وجود رسید تحویل سفته یا درج اطلاعات آن در قرارداد.
- سفته دارای تاریخ، مبلغ و هدف مشخص باشد.
در غیر اینصورت، کارفرما نمیتواند بدون دلیل موجه و مستندات کافی، اقدام به اجرای سفته نماید. در این موارد، اجرای سفته ممکن است مصداق سوءاستفاده از سند تجاری یا حتی تهدید علیه کارگر تلقی گردد.
🚫 محدودیتهای مهم در اجرای سفته
- اجرای سفته بدون اثبات تخلف ممنوع است: کارفرما موظف است در صورت ادعای خسارت یا ترک تعهد، ابتدا شکایت رسمی در اداره کار یا دادگاه صالح مطرح کند و پس از صدور رأی، در صورت اثبات خسارت، میتواند اقدام به مطالبه مبلغ سفته نماید.
- عدم وجود قرارداد کتبی = ضعف حقوقی کارفرما: اگر کارگر بدون امضای قرارداد کار سفته داده باشد، اجرای آن از سوی کارفرما بسیار دشوار خواهد بود. در چنین شرایطی، کارگر میتواند با استناد به اصل عدم مشروعیت روابط مبهم و شفاهی، از کارفرما شکایت کند.
در واقع،
شکایت از کارفرما بدون قرارداد در بسیاری از پروندههای سفتهمحور، یک موضوع رایج است که در اکثر موارد به نفع کارگر تمام میشود، به شرطی که بتواند شواهدی از رابطه کاری، سابقه پرداخت حقوق، یا شهادت شهود ارائه کند.
سفته سفید یا بدون تاریخ = امتیاز برای دفاع کارگر:
سفتههایی که تاریخ یا موضوع مشخص ندارند، از اعتبار حقوقی کمتری برخوردارند. اگر چنین سفتهای به اجرا گذاشته شود، کارگر میتواند با اعتراض مستند، جلوی آن را بگیرد.
🔎 نکته مهم برای کارگران: پیشگیری همیشه بهتر از شکایت
اگر از شما در ابتدای همکاری درخواست سفته شد، حتماً:
- ✍️ قرارداد کتبی امضا کنید
- 📌 علت دریافت سفته را بهصورت دقیق در قرارداد قید نمایید
- 📄 یک رسید امضاشده با مهر کارفرما دریافت کنید
در صورت عدم رعایت این موارد، بهتر است در زمان مواجهه با تهدید اجرای سفته، بلافاصله با یک وکیل متخصص اداره کار مشورت کرده و موضوع را از طریق اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی پیگیری کنید.
⚠️ سوءاستفاده کارفرما از سفته: مصادیق و نمونهها
سفته ضمانتی که در زمان استخدام به کارفرما تحویل داده میشود، در اصل باید صرفاً جهت تضمین حسن انجام کار یا جبران خسارت واقعی و اثباتشده باشد. اما در عمل، متأسفانه برخی کارفرمایان از این ابزار به عنوان وسیله فشار، تهدید یا حتی اخاذی استفاده میکنند. در ادامه به مهمترین مصادیق سوءاستفاده از سفته در روابط کارگری میپردازیم:
۱. اجرای سفته بدون اثبات تخلف کارگر
یکی از شایعترین موارد، اقدام کارفرما به به اجرا گذاشتن سفته بدون هیچ دلیل مستند است. برای مثال، بدون آنکه کارگر ترک کار کرده یا خسارتی وارد کرده باشد، کارفرما سفته را به اجرا گذاشته و کارگر را وادار به پرداخت وجه میکند. در چنین مواردی، اگر قرارداد مکتوب و دلیل مشخصی وجود نداشته باشد، اجرای سفته غیرقانونی محسوب میشود.
۲. تهدید کارگر با سفته هنگام ترک کار
برخی کارفرمایان، به جای ایجاد محیطی شفاف و قانونی، هنگام استعفا یا درخواست قطع همکاری توسط کارگر، او را با تهدید اجرای سفته تحت فشار قرار میدهند. این رفتار، در شرایطی که توافقی برای جبران خسارت وجود نداشته باشد، میتواند مصداق سوء استفاده از سند تجاری باشد و کارگر حق شکایت دارد.
۳. اخذ سفته بدون قرارداد مکتوب
در مواردی کارگر، تنها بهصورت شفاهی با کارفرما همکاری کرده و بدون امضای قرارداد کتبی، سفتهای به عنوان تضمین داده است. در چنین حالتی، بار اثبات تخلف به عهده کارفرماست و سفته فاقد پشتوانه حقوقی کافی خواهد بود. این مورد از مصادیق شایع «سوءاستفاده از ناآگاهی حقوقی کارگر» محسوب میشود.
۴. استفاده از سفته برای توجیه اخراج غیرقانونی از محل کار
در برخی موارد، کارفرما پس از اخراج ناگهانی کارگر، از سفته به عنوان اهرم فشار برای جلوگیری از شکایت یا تسویه کامل استفاده میکند. برای مثال، به کارگر گفته میشود: «اگر شکایت کنی یا سنوات بخواهی، سفتهات را به اجرا میگذاریم.» این رفتار نهتنها غیرقانونی و قابل پیگرد است، بلکه میتواند مبنای دریافت حکم بازگشت به کار یا حتی خسارت برای کارگر باشد.
۵. عدم ارائه رسید یا مدرک دریافت سفته
کارفرمایی که سفته را از کارگر دریافت میکند ولی هیچ رسیدی ارائه نمیدهد یا در قرارداد ثبت نمیکند، در آینده میتواند آن سفته را با مقاصد سوء استفاده کند. چنین مواردی در دعاوی متعدد منجر به طرح شکایت علیه کارفرما شده است.
📌 بسیاری از کارگران از حقوق قانونی خود در برابر این رفتارهای غیرمنصفانه آگاه نیستند.
این پرسش کلیدی مطرح است: آیا شما به عنوان کارمند از شرایط قانونی کار خود مطلع هستید؟
اگر پاسخ منفی است، لازم است قبل از تحویل هرگونه سفته، امضای قرارداد یا حتی هنگام ترک کار، از مشاوره حقوقی متخصصین اداره کار بهره بگیرید. در شهرهای بزرگ مانند تهران، دسترسی به وکیل اداره کار تهران یا مراکز مشاوره تخصصی، میتواند به شما کمک کند از حقوقتان دفاع کنید و در صورت لزوم، اقدامات قانونی لازم برای توقف سوءاستفاده از سفته را آغاز نمایید.
مراحل شکایت از کارفرما بابت سفته
اگر کارفرما بدون دلیل موجه یا برخلاف قانون، سفتهای را که بابت ضمانت کاری دریافت کرده، به اجرا بگذارد یا تهدید به این کار کند، کارگر میتواند از طریق مسیر قانونی شکایت خود را ثبت کرده و جلوی سوءاستفاده را بگیرد. در ادامه، مراحل گامبهگام شکایت را بررسی میکنیم:
پیش از هر اقدامی، باید تمامی مدارک مرتبط با همکاری و سفته را جمعآوری کنید. این مدارک میتوانند شامل موارد زیر باشند:
- قرارداد کتبی کار (در صورت وجود)
- رسید تحویل سفته (در صورتی که صادر شده باشد)
- پیامکها، ایمیلها یا پیامهای واتساپی درباره نوع همکاری
- فیشهای حقوقی یا واریزیهای بانکی
- شهادت همکاران یا شاهدان درباره رابطه کاری
اگر قرارداد کتبی ندارید، نگران نباشید؛ طبق رویههای موجود در اداره کار، اثبات رابطه کاری حتی با مدارک غیررسمی نیز امکانپذیر است.
در گام بعد، به اداره کار محل اشتغال مراجعه کرده و فرم شکایت علیه کارفرما را تکمیل میکنید. در این فرم باید موضوع شکایت (مثلاً اجرای ناعادلانه سفته)، نام کارفرما، مدت همکاری، و خواستههای شما بهصورت دقیق نوشته شود.
پس از ثبت شکایت، پرونده به هیئت تشخیص ارجاع میشود و جلسه رسیدگی تعیین خواهد شد.
کارفرما ممکن است در پاسخ، ادعای وارد آمدن خسارت یا تخلف از سوی شما داشته باشد. بنابراین، تهیه یک دفاعیه حقوقی مستدل و مستند بسیار ضروری است.
در این مرحله توصیه میشود با یک وکیل یا مشاور متخصص روابط کار همکاری کنید. بسیاری از کارگران نمیدانند دقیقاً چگونه با یک وکیل کار همکاری کنیم، اما واقعیت این است که یک مشاور آگاه میتواند با تهیه لایحه تخصصی، جمعآوری شواهد، و حضور مؤثر در جلسه دادرسی، از حقوق شما دفاع کند و مانع از اجرای ناعادلانه سفته شود.
هیئت تشخیص با حضور کارگر، کارفرما، و نمایندگان قانونی طرفین تشکیل میشود و با بررسی مدارک و شنیدن دفاعیات، رأی اولیه را صادر میکند.
اگر رأی به نفع کارگر باشد، اجرای سفته متوقف شده یا باطل میشود. همچنین کارفرما در صورت اثبات سوءاستفاده، ممکن است ملزم به عودت سفته و پرداخت خسارت گردد.
در صورتی که هر یک از طرفین به رأی هیئت تشخیص اعتراض داشته باشد، پرونده به هیئت حل اختلاف ارجاع میشود. رأی این هیئت، نهایی و لازمالاجراست، مگر آنکه به دادگستری ارجاع شود.
اگر کارفرما بدون وجود قرارداد، به اجرای سفته اقدام کرده باشد یا با سفته به کارگر فشار وارد کند، کارگر میتواند بهصورت جداگانه شکایت کیفری یا دعوای مطالبه وجه متقابل مطرح کند. در این صورت، روند رسیدگی به صورت قضایی در دادگاه حقوقی یا کیفری دنبال خواهد شد.
✅ نکات مهم :اگر کارفرما، بدون اطلاع قبلی اقدام به اخراج و اجرای سفته کند، این اقدام نهتنها از نظر قانون کار غیرموجه است، بلکه قابل پیگیری در مراجع حقوقی نیز میباشد.
همکاری با یک وکیل اداره کار باتجربه نهتنها روند دادرسی را سادهتر میکند، بلکه مانع از تضییع حقوق شما میشود.
چگونه سفته را پس بگیریم؟
در بسیاری از قراردادهای کاری، کارفرما هنگام استخدام از کارگر یا کارمند درخواست سفته میکند تا به عنوان ضمانت حسن انجام کار در اختیار داشته باشد. این سفتهها اغلب بدون رسید یا توضیح کتبی دقیق تحویل داده میشوند و همین موضوع باعث بروز اختلافهای حقوقی در زمان قطع همکاری یا تسویه حساب میشود.
یکی از سوالات رایج کارگران در پایان همکاری این است:
چگونه میتوان سفتهای که در زمان استخدام دادهام را پس بگیرم؟
در ادامه به بررسی کامل این موضوع از منظر قانونی و عملی میپردازیم.
📝 ۱. بررسی قرارداد کار و مفاد آن
اولین قدم برای بازپسگیری سفته، بررسی قرارداد کتبی کار (در صورت وجود) است. اگر در قرارداد ذکر شده باشد که سفته بابت ضمانت حسن انجام کار و تا پایان قرارداد نزد کارفرما باقی میماند، و شما همکاری خود را طبق توافق خاتمه دادهاید، کارفرما موظف به استرداد سفته است.
اگر قرارداد کتبی وجود ندارد، اما مدارک و شواهدی از رابطه کاری وجود دارد (مثل فیش حقوقی، پیامهای اداری، یا شهادت همکاران)، باز هم امکان پیگیری قانونی فراهم است.
🔁 ۲. درخواست رسمی برای عودت سفته
پیش از اقدام قضایی، بهتر است درخواست رسمی و کتبی خود را به کارفرما ارائه کنید. این کار باید به شکل مکتوب، با تاریخ و امضا باشد و در صورت امکان از طریق پیامرسان رسمی یا نامه ثبتشده ارسال شود.
در متن درخواست میتوانید به پایان همکاری، انجام تعهدات شغلی، و لزوم عودت سفته اشاره کنید.
⚖️ ۳. شکایت در اداره کار یا مراجع قضایی
اگر کارفرما از بازگرداندن سفته خودداری کند یا شما را تهدید به اجرا گذاشتن آن نماید، میتوانید از طریق اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی اقدام کنید.
فرآیند به این صورت است:
– ثبت شکایت بابت عدم استرداد سفته
– پیوستکردن مدارک رابطه کاری
– حضور در جلسه هیئت تشخیص
– صدور رأی مبنی بر الزام به بازگرداندن سفته
در صورتی که کارفرما سفته را به اجرا گذاشته باشد، میتوانید اعتراض به اجرای سفته را در دادگاه حقوقی مطرح کنید و با ارائه مدارک، اثبات کنید که این سفته بابت ضمانت کاری بوده و اکنون فاقد موضوع است.
💡 ۴. نکات کلیدی و پیشگیرانه
حتماً هنگام تحویل سفته، رسید کتبی از کارفرما دریافت کنید. اگر دریافت نکردهاید، حتماً سفته را با امضا، بدون تاریخ یا مبلغ دقیق صادر کنید.
هنگام تسویه حساب و خروج از محل کار، در برگه تسویه حتماً قید شود که کلیه تعهدات انجام شده و سفته باید عودت شود.
اگر کارفرما به دلایل ناموجه شما را اخراج کرده و از استرداد سفته امتناع میکند، میتوانید اخراج غیرقانونی را نیز در شکایت خود لحاظ کنید.
👨⚖️ همکاری با وکیل متخصص برای تسریع در فرآیند
در مواردی که کارفرما همکاری نمیکند یا موضوع پیچیده شده است (مثلاً سفته گم شده یا اجرا گذاشته شده)، کمکگرفتن از یک وکیل اداره کار تهران یا مشاور حقوقی باتجربه، میتواند روند را بسیار سادهتر و سریعتر کند.
وکیل میتواند:
-
لایحه دفاعیه تخصصی بنویسد
-
مراحل قانونی را به نیابت از شما پیگیری کند
-
با استناد به مواد قانونی از جمله ماده ۱۰ قانون کار، عدم مشروعیت اجرای سفته را اثبات کند
نقش قرارداد کار و رسید سفته در پیگیری حقوقی
قرارداد کار و رسید تحویل سفته، دو سند کلیدی در هر رابطه شغلی هستند که در زمان بروز اختلاف میان کارگر و کارفرما نقش تعیینکنندهای دارند. قرارداد کتبی معتبر، شرایط کاری، تعهدات طرفین و علت دریافت سفته را مشخص میکند و در صورت انجام وظایف توسط کارگر، مبنایی برای مطالبه عودت سفته خواهد بود. از سوی دیگر، رسید تحویل سفته بهصورت جداگانه و با ذکر مبلغ، تاریخ و علت دریافت، سند مهمی برای جلوگیری از سوءاستفادههای احتمالی کارفرماست. در مواردی که کارفرما بدون اخطار قبلی اقدام به خاتمه همکاری و حتی اجرای سفته میکند، این سؤال پیش میآید که آیا اخراج بدون اطلاع قبلی قانونی است؟ پاسخ آن منفی است و چنین اقدامی میتواند زمینه صدور حکم بازگشت به کار یا مطالبه خسارت را برای کارگر فراهم کند. در غیاب قرارداد یا رسید، اثبات ادعا برای کارگر دشوار خواهد بود و کارفرما ممکن است از سفته سوءاستفاده کند. بنابراین، مستندسازی رابطه کاری نهتنها به پیشگیری از تخلفات کمک میکند، بلکه در فرآیند دادرسی نیز قدرت حقوقی بالایی دارد. در چنین شرایطی، مشورت با یک وکیل اداره کار در غرب تهران یا شهر محل اشتغال، اقدامی هوشمندانه برای صیانت از حقوق قانونی است.
آیا امضای پشت سفته حق شکایت را از بین میبرد؟
سوالات متداول
۱. چه شرایطی امکان اجرای سفته توسط کارفرما را فراهم میکند؟
کارفرما تنها در صورتی میتواند سفته ضمانت را اجرا کند که قرارداد کتبی وجود داشته و تخلف کارگر مانند خسارت یا ترک کار اثبات شده باشد. در غیر این صورت، استفاده از سفته غیرقانونی است
۲. اگر کارفرما سفته را پس ندهد و تهدید به اجرا کند، چه باید کرد؟
ابتدا اظهارنامه بهصورت کتبی ارسال شود، سپس از طریق اداره کار یا دادگاه حقوقی شکایت تنظیم شود. اگر تهدید اجرا مطرح شود، میتوان اعتراض قانونی علیه آن انجام داد
۳. چه مدارکی برای شکایت درباره سفته لازم است؟
مدارکی چون قرارداد (اگر موجود باشد)، رسید تحویل سفته، فیش حقوقی، ایمیل یا پیامهای کاری و شهادت شهود برای اثبات رابطه کاری مورد نیاز هستند
۴. آیا پس گرفتن سفته ضمانت مصداق جرم است؟
بله؛ امتناع از استرداد سفته ضمانت پس از پایان قرارداد میتواند مصداق خیانت در امانت باشد و کارفرما به مجازات کیفری محکوم شود
۵. مراحل قانونی شکایت از کارفرما برای عدم بازگرداندن سفته چیست؟
شامل ارسال اظهارنامه رسمی، مراجعه به اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی، تنظیم دادخواست در صورت امتناع کارفرما و حضور در جلسات هیأت تشخیص و حل اختلاف برای دریافت حکم است
دیدگاهتان را بنویسید