قانون کارآموزی در ایران با هدف ایجاد فرصت یادگیری عملی برای جوانان و افزایش سطح مهارتهای تخصصی تدوین شده است. بسیاری از کارفرمایان و کارآموزان هنگام شروع همکاری، از جزئیات این قانون آگاهی کافی ندارند و همین موضوع باعث بروز سوءتفاهم در زمینه حقوق، وظایف و شرایط کار میشود. آشنایی با مفاد این قانون میتواند به هر دو طرف کمک کند تا روند کارآموزی در محیطی امن، عادلانه و حرفهای انجام شود. نکاتی مانند شرایط عقد قرارداد، محدوده وظایف، حقالسعی و نحوه ارزیابی عملکرد، همگی در چارچوب مشخصی تعریف شدهاند. حتی موضوعاتی مانند انواع ساعت کاری در قانون کار ایران نیز میتواند بر نحوه برنامهریزی آموزشی کارآموز اثرگذار باشد. هرچقدر آگاهی نسبت به این قوانین بیشتر باشد، احتمال اختلافات حقوقی و مشکلات کاری کمتر خواهد شد. در این مقاله تلاش کردهایم همه جنبههای مهم قانون کارآموزی را به زبان ساده و قابل فهم بررسی کنیم.
قانون کارآموزی مجموعهای از مقررات است که با هدف ایجاد فرصتهای آموزشی و مهارتی برای جوانان و افراد فاقد سابقه کاری تدوین شده است. این قانون مشخص میکند که یک فرد میتواند تحت چه شرایطی وارد دوره کارآموزی شود، چه نوع فعالیتهایی برای او مجاز است و کارفرما چه مسئولیتهایی در قبال او دارد. بر اساس این قانون، کارآموز شخصی است که برای یادگیری یک حرفه یا مهارت، تحت نظارت کارفرما یا یک مرکز آموزشی مشغول به فعالیت میشود و هدف اصلی او کسب تجربه و مهارت عملی است، نه صرفاً انجام کار تولیدی یا خدماتی.
قانون کارآموزی بیشتر شامل افراد زیر میشود:
جوانان ۱۵ تا ۱۸ سال که به دنبال یادگیری حرفه و ورود به بازار کار هستند.
فارغالتحصیلان دانشگاهی که قصد کسب تجربه عملی در حوزه تخصصی خود دارند.
افرادی که قصد تغییر شغل دارند و نیازمند یادگیری مهارتهای جدید هستند.
مهارتآموزان مراکز فنی و حرفهای که برای تکمیل دوره خود وارد کارگاه میشوند.
در تمام این موارد، فرد از نظر قانونی «کارآموز» محسوب میشود و شرایط او با نیروی کار عادی متفاوت است.
قانون کار تفاوت مهمی میان کارآموزی رسمی و غیررسمی قائل میشود:
🔹 کارآموزی رسمی
همراه با قرارداد مکتوب بین کارآموز و کارفرما
ثبت در سامانهها یا مراکز آموزشی معتبر
مشخص بودن مدت دوره
تعیین وظایف آموزشی و کاری
تحتپوشش بیمه مسئولیت یا تأمین اجتماعی (بسته به نوع آموزش)
در این نوع، رابطه طرفین کاملاً قانونی و قابل پیگیری است.
🔹 کارآموزی غیررسمی
معمولاً بدون قرارداد
بیشتر در کارگاههای کوچک یا مشاغل سنتی
تمرکز روی یادگیری تجربی
حقوق و مسئولیتها مبهم و فاقد ضمانت اجرایی
این نوع کارآموزی اغلب منجر به اختلافات میشود؛ زیرا قوانین از کارآموز بهطور کافی حمایت نمیکنند.
یکی از نکات مهم در قانون کارآموزی، تفاوت آن با قراردادهای کار رایج است. برای مثال، کارآموزی با قرارداد کار پاره وقت تفاوت اساسی دارد؛ زیرا کارآموز صرفاً برای یادگیری مشغول میشود، اما کارگر پارهوقت بهصورت رسمی در روند تولید یا خدمات نقش دارد. همین تفاوت باعث میشود وظایف، حقوق، ساعت کار و مسئولیتهای قانونی کارآموز با کارکنان معمولی متفاوت باشد.
پذیرش کارآموز در محیطهای کاری طبق مقررات مشخصی انجام میشود و کارفرما نمیتواند بدون رعایت چارچوبهای قانونی، فردی را بهعنوان کارآموز جذب کند. یکی از مهمترین اهداف این شرایط، حفاظت از کارآموزان—بهویژه افراد نوجوان و کمتجربه—و جلوگیری از سوءاستفادههای احتمالی است. علاوه بر این، قوانین کار ایران مطابق ماده ۱۰ قانون کار تأکید دارد که هر نوع رابطه کاری، حتی کارآموزی، باید در قالب اصول و قراردادهای شفاف مشخص شود.
قانون کار برای پذیرش کارآموز شرایط سنی مشخصی تعیین کرده است:
حداقل سن کارآموزی ۱۵ سال تمام است. این شرط برای حفاظت از افراد زیر سن قانونی و جلوگیری از بهکارگیری کودکان در کارگاهها وضع شده است.
افراد ۱۵ تا ۱۸ سال در دسته «کارگر نوجوان» محسوب میشوند و قوانین حمایتی بیشتری برای آنها اعمال میشود.
برای بزرگسالان، محدودیت سنی وجود ندارد و هر فردی که قصد یادگیری مهارت جدید داشته باشد، میتواند کارآموزی را آغاز کند.
برخی مشاغل حساس، سخت یا زیانآور ممکن است محدودیت سنی بالاتری داشته باشند.
شرایط پذیرش از نظر تحصیل و مهارت بسته به نوع کارآموزی متفاوت است:
در مشاغل تخصصی، کارآموز باید دارای تحصیلات مرتبط یا حداقل گذراندن دورههای مقدماتی باشد.
در کارگاههای فنی و حرفهای ممکن است آزمون عملی یا تست مهارت از فرد گرفته شود.
برای کارآموزی ساده یا مشاغل غیرتخصصی، معمولاً نیازی به تحصیلات خاص نیست.
در برخی رشتهها، ارائه گواهی از مراکز آموزش فنی و حرفهای شرط ورود به کارگاه است.
هدف از این شرایط، حفظ کیفیت آموزش و اطمینان از آمادگی اولیه کارآموز است.
قانون کار برای جلوگیری از سوءاستفاده و ایجاد ایمنی مقرراتی را تعیین کرده است:
کارفرما نمیتواند کارآموز را جایگزین نیروی کار ارزان کند؛ نقش او باید آموزشی باشد.
در مشاغل سخت و زیانآور پذیرش افراد زیر ۱۸ سال ممنوع است.
کارآموز نباید به انجام کارهای سنگین یا مخاطرهآمیز گماشته شود، مگر در سطح آموزشی و تحت نظارت مستقیم.
در صورت نداشتن امکانات کافی برای آموزش، کارفرما حق جذب کارآموز ندارد.
هرگونه پذیرش کارآموز بدون قرارداد مکتوب غیرقانونی است.
وقتی فرد شرایط سنی، تحصیلی و قانونی لازم را داشته باشد، کارفرما باید با او قرارداد رسمی کارآموزی منعقد کند. این قرارداد معمولاً شامل:
مدت دوره
شرح مهارتهای قابل آموزش
برنامه زمانی
حقوق یا کمکهزینه
تعهدات طرفین
است.
طبق ماده ۱۰ قانون کار تمام این موارد باید بهطور شفاف در قرارداد درج شود تا رابطه کاری روشن و قابل پیگیری باشد.
قانون کار ایران تأکید میکند که کارآموز، هرچند با هدف یادگیری وارد محیط کار میشود، اما همچنان از برخی حقوق پایهای برخوردار است. میزان حقوق، مزایا و خدمات رفاهی کارآموز بسته به نوع دوره، سطح مهارت، مدت آموزش و توافق طرفین تعیین میشود، اما چارچوبهای اصلی آن در قانون مشخص شده است. کارفرما موظف است شرایطی فراهم کند که کارآموز بتواند بدون فشار کاری و در محیطی ایمن، روند یادگیری خود را طی کند و در عین حال از حقوق اساسی خود محروم نشود. در ادامه، مهمترین حقوق و مزایای قانونی کارآموز را بهصورت جزئی توضیح میدهیم.
حقوق کارآموز به دو عامل اصلی بستگی دارد:
نوع کارآموزی و توافق کتبی طرفین.
در کارآموزیهایی که در کارگاه انجام میشود، معمولاً به کارآموز حقالسعی یا کمکهزینه پرداخت میشود.
قانون الزام نکرده که این مبلغ برابر حداقل حقوق باشد، اما تأکید دارد مبلغ باید منصفانه، شفاف و در قرارداد مشخص شود.
در برخی دورهها، بهویژه دورههای رسمی، میزان حقوق بر اساس استانداردهای وزارت کار یا مراکز آموزشی تعیین میشود.
اگر کارآموز علاوه بر یادگیری، فعالیت اجرایی قابلتوجهی انجام دهد، کارفرما موظف است مبلغ بیشتری—تناسب با حجم کار—در نظر بگیرد.
بیمه در دوره کارآموزی به نوع قرارداد و نوع دوره بستگی دارد:
در کارآموزی رسمی زیرنظر سازمان آموزش فنی و حرفهای، معمولاً کارآموز تحت پوشش بیمه مسئولیت قرار میگیرد.
اگر کارآموز در محیط کارگاه فعالیت عملی انجام دهد، کارفرما باید او را تحت پوشش بیمه حوادث یا مسئولیت مدنی قرار دهد.
در مواردی که کارآموز فعالیت تولیدی مشخص دارد، ممکن است بیمه تأمین اجتماعی نیز برای او لازم باشد.
هدف اصلی از بیمه، حمایت از کارآموز در برابر آسیبهای احتمالی در محیط کار است.
مرخصی برای کارآموزان با کارکنان رسمی متفاوت است؛ اما اصول کلی به این صورت است:
کارآموز حق مرخصی محدود دارد، اما میزان آن به نوع قرارداد بستگی دارد.
برخی دورهها دارای مرخصی مشخصاند و برخی تنها با اجازه کارفرما مرخصی میدهند.
اگر کارآموز بیش از حد مرخصی بگیرد یا دوره را نیمهکاره رها کند، ممکن است در پایان دوره گواهی دریافت نکند.
در کارآموزیهای رسمی، معمولاً عیدی یا پاداش تعلق نمیگیرد، مگر طبق توافق کارفرما.
در کارگاههای خصوصی، اگر کارآموز بخشی از امور اجرایی را انجام دهد، برخی کارفرمایان از مزایای انگیزشی مانند پاداش یا کمک هزینه استفاده میکنند.
در این میان، مفهومی مانند مرخصی بدون حقوق نیز ممکن است برای کارآموز کاربرد داشته باشد؛ در مواقعی که فرد نیاز به مرخصی بیشتر از حد مجاز دارد اما نمیخواهد دوره آموزشی او لغو شود، کارفرما میتواند با توافق، مرخصی بدون حقوق را برای او ثبت کند.
قانون کار تأکید دارد:
کارآموز نباید بهعنوان نیروی کار ارزان یا جایگزین کارکنان اصلی استفاده شود.
حجم کار کارآموز باید مطابق با ظرفیت او و کاملاً تحت نظارت باشد.
اگر کارفرما از کارآموز برای کارهای سنگین یا خارج از شرح آموزش استفاده کند، خلاف قانون عمل کرده است.
مازاد مسئولیت، ساعات کاری اضافه و تحمیل فشار کاری بدون توافق قبلی ممنوع است.
این حمایتها برای جلوگیری از تضییع حقوق کارآموز در محیطهایی است که ممکن است قوانین را بهدرستی رعایت نکنند.
کارآموزی تنها به معنای حضور در محیط کار و مشاهده فعالیتها نیست؛ کارآموز بر اساس قانون کار موظف است مجموعهای از تعهدات را رعایت کند تا دوره آموزشی بهصورت اصولی، منظم و با بازدهی مناسب پیش برود. این وظایف شامل رفتار حرفهای، رعایت نظم کاری، پایبندی به برنامه آموزشی و احترام به مقررات کارگاه است. هر زمان که کارآموز این تعهدات را رعایت نکند، ممکن است کارفرما حق فسخ قرارداد یا عدم صدور گواهی پایان دوره را داشته باشد. در ادامه، مهمترین وظایف کارآموز را بهصورت دقیق بررسی میکنیم.
کارآموز باید رفتار حرفهای و مناسب محیط کار را داشته باشد.
این تعهدات شامل موارد زیر است:
رعایت احترام، انضباط و اخلاق کاری
همکاری با مربیان، همکاران و مسئولان کارگاه
شرکت فعالانه در جلسات آموزشی و تمرینهای عملی
رعایت قوانین ایمنی، تجهیزات حفاظتی و دستورالعملهای کارگاه
حفظ اسرار کاری، اطلاعات داخلی و دانش فنی کارگاه
هدف از این تعهدات، تضمین کیفیت یادگیری و ایجاد فضای منظم آموزشی است.
ساعات کار کارآموز با نیروی کار عادی متفاوت است و باید دقیقاً طبق قرارداد رعایت شود:
کارآموز نباید بیش از ظرفیت کاری و آموزشی تعیینشده فعالیت داشته باشد.
برای افراد ۱۵ تا ۱۸ سال، ساعت کار بهشدت محدود بوده و قوانین حمایتی بیشتری اعمال میشود.
اضافهکاری برای کارآموز ممنوع یا تنها با توافق آموزشی امکانپذیر است.
هدف اصلی، حفظ سلامت جسمی و روانی کارآموز و جلوگیری از خستگی بیش از حد است.
ساعت کاری یکی از مهمترین شاخصهای نظم و مسئولیتپذیری کارآموز به شمار میرود.
کارآموز باید فعالیتهایی انجام دهد که در چارچوب آموزشی او تعریف شده است:
اجرای تمرینهای عملی تحت نظارت مربی
یادگیری مهارتها طبق برنامه تعیینشده
گزارش پیشرفت دوره به مدیر یا مربی
پرهیز از انجام کارهای خارج از برنامه آموزشی
انجام کارهای غیرمرتبط با آموزش ممکن است باعث بروز مشکلات حقوقی شود.
کارآموز نیز مانند کارفرما حق دارد در شرایط مشخص، قرارداد را فسخ کند. مهمترین دلایل مجاز فسخ عبارتند از:
عدم رعایت مفاد آموزشی توسط کارفرما
نبود امکانات آموزشی کافی
رفتار نامناسب، تبعیض یا بیاحترامی در محیط کار
مشکلات بهداشتی یا ایمنی
تغییر شرایط زندگی یا تحصیلی کارآموز
اما کارآموز باید این موضوع را بهصورت رسمی و مکتوب به کارفرما اطلاع دهد.
یکی از مهمترین وظایف هر کارآموز، آگاهی از حقوق خود و استفاده صحیح از آنهاست.
در بسیاری از محیطها، کارآموز اولین تجربه جدی کاری خود را میگذراند و ممکن است با چالشهایی مانند نقشدهی غیرمرتبط، ساعات کاری بالا یا رفتار نامناسب مواجه شود. اینجاست که مفهوم «دفاع از حقوق خود در محیط کار» اهمیت پیدا میکند.
کارآموز باید:
مفاد قرارداد را بهصورت کامل بخواند
از حقوق قانونی خود اطلاع داشته باشد
در صورت بروز مشکل، ابتدا دوستانه و سپس قانونی اقدام کند
از ثبت مکتوب اعتراضات یا درخواستها غافل نشود
این توانایی از سوءاستفاده احتمالی جلوگیری میکند و تجربه کارآموزی را حرفهایتر میسازد.
کارفرما نقشی اساسی در موفقیت دوره کارآموزی دارد و موظف است شرایطی ایجاد کند که کارآموز بتواند بدون فشار و در فضایی ایمن، روند یادگیری خود را طی کند. قانون کار ایران برای جلوگیری از سوءاستفاده، بینظمی یا آسیبهای احتمالی، وظایف مشخص و الزامآوری را برای کارفرمایان تعیین کرده است. این وظایف نهتنها جنبه آموزشی دارند، بلکه شامل مسئولیتهای حقوقی، اخلاقی و ایمنی نیز میشوند. در ادامه تمام تعهدات مهم کارفرما را بهطور کامل بررسی میکنیم.
اولین و مهمترین وظیفه کارفرما، ایجاد یک محیط کاملاً مناسب برای آموزش است:
کارفرما باید امکانات لازم مانند ابزار، تجهیزات و فضای آموزشی را در اختیار کارآموز قرار دهد.
آموزشها باید مرحلهبهمرحله، اصولی و تحت نظارت مربی انجام شوند.
کارفرما نمیتواند کارآموز را بدون آموزش کافی، در معرض کارهای تخصصی، خطرناک یا حساس قرار دهد.
هرگونه استفاده از کارآموز برای انجام امور سنگین، پرخطر یا نامرتبط با دوره آموزشی، تخلف قانونی محسوب میشود.
هدف اصلی از این الزام، حفظ کیفیت یادگیری و جلوگیری از ایجاد فشار غیرقابلقبول بر کارآموز است.
کارفرما موظف است:
مبلغ توافقشده در قرارداد کارآموزی را بهموقع و بدون تأخیر پرداخت کند.
پرداختها باید شفاف، ثبتشده و قابل پیگیری باشند.
در صورتی که کارآموز بخشی از امور اجرایی کارگاه را انجام دهد، میزان حقالسعی باید منصفانهتر و متناسبتر تعیین شود.
اگر در قرارداد ذکر شده باشد، مزایای جانبی مانند هزینه ایابوذهاب یا کمکهزینه غذا نیز باید پرداخت گردد.
شفافیت مالی مهمترین رکن در جلوگیری از اختلافات میان کارفرما و کارآموز است.
کارفرما بهطور کامل مسئول سلامت جسمی و روانی کارآموز در محیط کار است.
این مسئولیت شامل موارد زیر میشود:
آموزش نکات ایمنی قبل از شروع کار
ارائه تجهیزات ایمنی لازم مانند دستکش، ماسک، کلاه ایمنی و…
جلوگیری از بهکارگیری کارآموز در کارهای پرریسک یا زیانآور
نظارت کامل بر فعالیتهای عملی
هرگونه آسیب، جراحت یا حادثه در محیط کار میتواند مشمول قوانین حادثه ناشی از کار شود و مسئولیت آن مستقیماً بر عهده کارفرما خواهد بود. این بخش از قانون تأکید دارد که حتی یک لحظه غفلت در مسائل ایمنی میتواند تبعات حقوقی و مالی جدی برای کارفرما ایجاد کند.
طبق قانون، کارفرما نمیتواند کارآموز را بدون قرارداد مکتوب بپذیرد.
قرارداد باید شامل موارد زیر باشد:
مدت دوره
شرح مهارتهایی که باید آموزش داده شود
میزان حقالسعی
برنامه ساعات کار
تعهدات طرفین
شرایط فسخ قرارداد
این قرارداد از اختلافات جلوگیری کرده و روند دوره را کاملاً مشخص میکند.
کارفرما تنها در شرایط مشخص میتواند دوره کارآموزی را فسخ کند:
عدم رعایت انضباط و مقررات محیط کار توسط کارآموز
غیبتهای غیرموجه یا ترک دوره
ناتوانی کارآموز در طی مسیر آموزشی
عدم پایبندی به وظایف یا تکرار تخلفات رفتاری
اما کارفرما موظف است قبل از فسخ، اخطار مکتوب ارائه دهد و دلایل تصمیم خود را بهطور قانونی ثبت کند.
کارآموز برای یادگیری وارد محیط کار میشود، نه برای جایگزینی نیروی کار رسمی.
بنابراین:
استفاده از کارآموز برای انجام وظایف کارگر رسمی تخلف محسوب میشود.
ساعات کاری کارآموز نباید بیشتر از ظرفیت آموزشی او باشد.
فشار کاری، مسئولیتهای سنگین یا جابهجایی وظایف غیرآموزشی، خلاف قانون است.
این حمایتها برای جلوگیری از سوءاستفاده و ایجاد عدالت در محیط کار تعیین شده است.
کارآموز با نیروی کار استخدامی تفاوتهای اساسی دارد؛ چه از نظر نوع قرارداد، چه از نظر حقوق، مزایا، مسئولیتها و حتی جایگاه قانونی. هدف اصلی از کارآموزی «یادگیری» است؛ اما هدف از استخدام «انجام کار و تولید خدمات». همین تفاوت هدف باعث میشود قانون کار برای این دو گروه، مقررات متفاوتی تعیین کند. در ادامه این تفاوتها را بهصورت کامل توضیح میدهیم.
کارآموز:
معمولاً حقالسعی یا کمکهزینه دریافت میکند نه حقوق کامل.
مبلغ پرداختی طبق توافق طرفین تعیین میشود و الزامی ندارد که برابر حداقل حقوق وزارت کار باشد.
در بیشتر موارد، عیدی، سنوات و مزایای کامل به او تعلق نمیگیرد مگر در قرارداد ذکر شده باشد.
بیمه او بسته به نوع کارآموزی میتواند مسئولیت، حوادث یا تأمین اجتماعی باشد.
اما نیروی کار استخدامی:
موظف است حداقل حقوق مصوب وزارت کار را دریافت کند.
از تمامی مزایای قانونی مثل حق مسکن، بن کارگری، پایه سنوات و… برخوردار است.
الزاماً تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی قرار میگیرد.
اضافهکاری، مرخصیها، پاداشها و مزایای رفاهی طبق قانون به او تعلق میگیرد.
بهطور خلاصه: مزایای کارآموز محدودتر و حقوق او توافقیتر است.
مسئولیت کارآموز کاملاً آموزشی و مهارتی است:
او باید مهارت یاد بگیرد، تمرین کند و دستورالعملها را اجرا کند.
کارآموز تنها کارهایی را انجام میدهد که در چارچوب آموزشی تعریف شده باشد.
کارهای سنگین، زیانآور یا تخصصی بدون نظارت مربی ممنوع است.
ساعات کار محدود، سبکتر و با انعطاف بیشتر است.
اما نیروی کار استخدامی:
مسئولیت مستقیم در تولید، ارائه خدمات، یا انجام وظایف سازمانی دارد.
موظف است طبق شرح شغلی و برنامهکاری رسمی عمل کند.
ساعات کاری او طبق قانون کار تعیین شده و اضافهکاری نیز ممکن است داشته باشد.
عملکرد او در بهرهوری شرکت نقش دارد و در صورت قصور، مشمول پیگیریهای قانونی میشود.
مهمترین تفاوت میان این دو، نوع قرارداد و آثار حقوقی آن است:
قرارداد کارآموزی آموزشی است، اما قرارداد یک کارمند یا کارگر استخدامی و کاری است.
قرارداد کارآموزی معمولاً مدتدار، کوتاهمدت و محدود به برنامه آموزشی است.
کارآموز مشمول بسیاری از مواد قانون کار (مثل حداقل حقوق، سنوات، مزایای کامل) نیست.
فسخ قرارداد کارآموزی سادهتر و با شرایط کمتری انجام میشود.
در مقابل، نیروی کار استخدامی:
قرارداد کار او مشمول تمام مواد قانون کار است.
فسخ یا خاتمه کار باید مطابق تشریفات قانونی انجام شود.
حقوق، مزایا و امنیت شغلی بیشتری دارد.
در این بخش، یکی از مهمترین نقاط تمایز، موضوع تعلیق قرارداد کار است:
در قراردادهای استخدامی، قانون دقیقاً مشخص کرده که در چه شرایطی قرارداد کارگر میتواند معلق شود (مثل بیماری، مرخصی زایمان، بازداشت غیرمجرمانه و…).
اما قرارداد کارآموزی معمولاً در این موارد قابل تعلیق نیست و در اغلب شرایط، دوره آموزشی متوقف یا تمدید میشود.
این تفاوت نشان میدهد که کارآموز جایگاه حقوقی متفاوتی نسبت به نیروی کار رسمی دارد.
کارفرما حق ندارد:
از کارآموز بهعنوان نیروی کار ارزان استفاده کند.
وظایف سنگین یا غیرآموزشی به او محول نماید.
ساعات کاری او را بیش از حد قانونی افزایش دهد.
کارآموز را در مشاغل پرخطر، بدون آموزش و نظارت قرار دهد.
بهجای آموزش، او را به کارهای اجرایی تماموقت مشغول کند.
این محدودیتها برای جلوگیری از سوءاستفاده و تضمین کیفیت آموزش وضع شدهاند.
مدت دوره کارآموزی یکی از مهمترین بخشهای قانون کارآموزی است، زیرا مشخص میکند که کارآموز چه مدت میتواند در یک کارگاه یا شرکت آموزش ببیند و تحت چه شرایطی این مدت قابل تمدید یا کاهش است. قانون کار ایران برای نظمبخشی به این فرآیند، حداقل و حداکثر زمان مشخصی را تعیین کرده که کارفرما و کارآموز هر دو موظف به رعایت آن هستند. تعیین مدت دوره باید در قرارداد مکتوب درج شود تا در صورت بروز اختلاف، امکان پیگیری قانونی فراهم باشد.
مدت دوره کارآموزی بسته به نوع مهارت و سطح آموزش متفاوت است، اما معمولاً:
حداقل دوره از ۱ ماه شروع میشود
حداکثر دوره بین ۳ تا ۹ ماه است
برای رشتههای سادهتر، دوره معمولاً کوتاهتر است؛ اما برای رشتههای تخصصی مثل برق، مکانیک یا برخی مهارتهای فنی، زمان بیشتری لازم است.
طبق قانون، هیچ کارفرمایی نمیتواند کارآموز را بدون توافق کتبی، بیش از مدت تعیینشده نگه دارد.
تمدید دوره تنها در شرایطی مشخص و قانونی امکانپذیر است، مانند:
پیشرفت ناکافی کارآموز طبق ارزیابی مربی
غیبتهای موجه مانند بیماری
وقفههای آموزشی به دلیل مشکلات فنی یا تعطیلی کارگاه
موافقت کتبی هر دو طرف
در این میان، موضوع کسری کار در قانون کار میتواند اهمیت پیدا کند؛ به این معنا که اگر کارآموز بهدلایل موجه یا غیرموجه ساعات حضور کافی نداشته باشد، کارفرما میتواند برای جبران ساعات از دسترفته، درخواست تمدید دوره را مطرح کند. البته این تمدید باید منطقی، مستند و مبتنی بر قرارداد باشد.
پایان دوره کارآموزی زمانی است که:
کارآموز تمام ساعات آموزشی تعیینشده را گذرانده باشد
ارزیابی نهایی او توسط مربی مثبت باشد
مهارتهای لازم در سطح قابلقبول کسب شده باشد
کارفرما گواهی پایان دوره را صادر کند
اما دوره کارآموزی ممکن است قبل از موعد نیز به پایان برسد، مانند:
عدم رعایت انضباط یا دستورالعملهای کارگاه
غیبتهای مکرر
عدم توانایی در یادگیری مهارت
آسیبهای غیرقابل جبران یا بیماری طولانیمدت
در این شرایط، نقش تعیینکننده شرایط مرخصی استعلاجی کاملاً مشهود است. اگر کارآموز دچار بیماری یا حادثه شود و پزشک ضرورت استراحت را تأیید کند، دوره میتواند بهجای خاتمه، متعهدانه تمدید شود تا فرد فرصت جبران دوره را داشته باشد.
بر اساس قانون:
تمدید دوره نباید بهانهای برای استفاده طولانیمدت از کارآموز بهعنوان نیروی کار ارزان باشد.
تمدید بدون دلیل قانونی یا بدون توافق کتبی، کاملاً غیرقانونی است.
هرگونه تمدید باید بر اساس مستندات آموزشی باشد، نه خواسته یکطرفه کارفرما.
کارفرما موظف است در پایان دوره، عملکرد کارآموز را دقیقاً ارزیابی و نتیجه را اعلام کند.
قانون کارآموزی تلاش کرده تعادلی بین یادگیری و عدالت ایجاد کند؛ یعنی:
دورهها نه آنقدر کوتاه باشند که مهارت ناقص بماند
نه آنقدر طولانی شوند که تبدیل به کار اجباری شوند
استفاده هوشمندانه از این چارچوب، باعث کیفیت دوره، شفافیت، کاهش اختلافات و افزایش راحتی کارآموز و کارفرما میشود.
دوره کارآموزی یک فرصت دوطرفه است؛ هم کارفرما و هم کارآموز از آن سود میبرند. قانون کارآموزی با هدف ایجاد یک مسیر حرفهای شفاف تدوین شده تا افراد بتوانند قبل از ورود به بازار کار مهارت لازم را کسب کنند و کارفرما نیز بتواند نیروی مناسب برای مجموعه خود را شناسایی و پرورش دهد. در ادامه، این مزایا را بهصورت کامل بررسی میکنیم.
کارآموزی یکی از مؤثرترین روشها برای ورود به بازار کار است، زیرا:
فرد مهارتهای عملی و واقعی کسب میکند، نه صرفاً مفاهیم تئوری.
با ساختار سازمانی، آداب کار و نحوه تعامل با همکاران آشنا میشود.
تجربه کار گروهی، مدیریت زمان و مسئولیتپذیری را یاد میگیرد.
بهطور واقعی با وظایف شغل آینده خود مواجه میشود و درک دقیقتری از مسیر شغلی پیدا میکند.
داشتن سابقه کارآموزی معتبر، رزومه را تقویت کرده و احتمال استخدام را چند برابر میکند.
بهطور کلی، دوره کارآموزی شکاف میان «دانش» و «مهارت» را پر میکند.
در بسیاری از شرکتها، کارآموزان پس از پایان دوره و نشان دادن توانایی خود، در همان مجموعه استخدام میشوند.
مزیت این فرایند:
کارفرما نیروی موردنظرش را خودش تربیت کرده است
کارآموز با فرهنگ سازمان و وظایف آشنا شده
ریسک اشتباه در استخدام کاهش مییابد
هزینه آموزش نیروهای جدید کمتر میشود
به همین دلیل، کارآموزی برای بسیاری از جوانان مسیر سریعتر و مطمئنتری برای رسیدن به شغل ثابت فراهم میکند.
کارفرما نیز از جذب کارآموز سود میبرد، زیرا:
میتواند مهارتهای موردنیاز را مطابق استانداردهای مجموعه خود به کارآموز آموزش دهد.
هزینه جذب و آموزش نیروی جدید کاهش مییابد.
کارآموز معمولاً با انگیزه بالا فعالیت میکند و یادگیری سریعتری دارد.
در برخی موارد، بخشی از هزینههای آموزش ممکن است توسط مراکز آموزشی یا سیستمهای حمایتی تأمین شود.
کارآموز در کنار یادگیری، میتواند بخشی از کارهای ساده را تحت نظارت انجام دهد و به روند کار کمک کند.
این مزایا باعث میشود شرکتها دید مثبتتری نسبت به جذب کارآموز داشته باشند.
از آنجا که کارآموز مشمول قوانین کامل نیروی کار رسمی نیست، کارفرما از برخی مزیتها برخوردار است:
پرداخت حقوق و مزایا کاملاً توافقی است.
تعهدات مالی کارفرما کمتر از تعهدات او در قبال نیروی کار رسمی است.
قوانین سختگیرانه مربوط به اضافهکاری، سنوات یا آیتمهای مزدی کامل شامل کارآموز نمیشود.
در دورههای آموزشی، پرداخت برخی مزایا مانند حق مأموریت در قانون کار معمولاً مطرح نیست، زیرا کارآموز تأکید اصلیاش آموزش است و نه انجام مأموریت شغلی.
این تفاوتها باعث میشود دوره کارآموزی برای کارفرمایان یک گزینه اقتصادی مناسب و قابل مدیریت باشد.
کارآموز در طول دوره با افراد متخصص و حرفهای آشنا میشود.
این ارتباطات:
شبکهسازی شغلی او را تقویت میکند
امکان معرفی شغلی در آینده را افزایش میدهد
اعتماد به نفس و مهارت ارتباطی کارآموز را ارتقا میدهد
در واقع، کارآموزی یک سکوی پرتاب به جهان واقعی کار است.
کارآموزی موفق، یک رابطه برد-برد ایجاد میکند:
کارآموز مهارت، تجربه و مسیر شغلی به دست میآورد
کارفرما نیروی ماهر و متعهد تربیت میکند
خطاهای استخدامی کاهش مییابد
بهرهوری سازمان افزایش پیدا میکند
این مدل همکاری یکی از ستونهای اصلی رشد حرفهای و توسعه نیروی کار در بسیاری از کشورها است.
بیمه کارآموزی یکی از مهمترین پرسشهایی است که هم کارفرمایان و هم کارآموزان هنگام شروع همکاری با آن روبهرو میشوند. بسیاری تصور میکنند چون کارآموز برای یادگیری وارد محیط کار میشود و نقش تولیدی یا خدماتی محدودی دارد، الزام قانونی برای بیمه وجود ندارد؛ اما این تصور همیشه درست نیست. قانون کار و سازمان تأمین اجتماعی برای این موضوع مقررات مشخصی دارند که رعایت آن برای کارفرما الزامی است. در ادامه تمام حالتهای بیمه کارآموز را بهصورت کامل توضیح میدهیم.
برای کارآموزانی که در محیط کارگاه فعالیت عملی انجام میدهند، کارفرما ملزم است آنها را تحت پوشش بیمه مسئولیت یا بیمه حوادث قرار دهد.
این نوع بیمه برای حفاظت از کارآموز در برابر آسیبهای احتمالی است و شامل موارد زیر میشود:
صدمات ناشی از کار
حوادثی که هنگام آموزش رخ میدهد
آسیبهای مرتبط با ابزار و تجهیزات
عدم تهیه بیمه مسئولیت، کارفرما را در برابر مسئولیتهای مالی و حتی کیفری قرار میدهد.
قانون تأمین اجتماعی میگوید:
اگر کارآموز علاوه بر یادگیری بخشی از کارهای عملی و اجرایی کارگاه را انجام دهد
یا بخشی از نیروی کار مجموعه محسوب شود
یا طبق قرارداد حقوق مشخص دریافت کند
در این صورت، کارفرما موظف است او را بیمه تأمین اجتماعی کند.
این حالت معمولاً در کارآموزیهای طولانیمدت یا کارآموزیهای نیمهاستخدامی رخ میدهد.
در برخی دورهها دوران کارآموزی نیازی به بیمه تأمین اجتماعی ندارد، مانند:
دورههای رسمی مراکز فنی و حرفهای
کارآموزیهای کوتاهمدت آموزشگاهی
دورههایی که تماماً در محیط آموزش انجام میشود
دورههایی که کارآموز بهطور کامل نقش آموزشی دارد و هیچ فعالیت کارگاهی نمیکند
اما در همین شرایط هم معمولاً بیمه مسئولیت لازم است.
اگر کارفرما کارآموزی را که مشمول بیمه تأمین اجتماعی است بیمه نکند:
سازمان تأمین اجتماعی شرکت را جریمه میکند
تمام حق بیمه دوره را از کارفرما مطالبه میکند
خسارتهای احتمالی ناشی از حادثه بر عهده کارفرما خواهد بود
امکان تشکیل پرونده در اداره کار نیز وجود دارد
بنابراین عدم رعایت بیمه برای کارفرما میتواند بار حقوقی و مالی سنگینی داشته باشد.
در دوره کارآموزی، پرداختها معمولاً بهصورت حقالسعی، کمکهزینه یا پرداخت توافقی انجام میشود.
در این بخش اشاره به موضوع تفاوت حقوق علیالحساب و مساعده منطقی است؛ زیرا:
علیالحساب یعنی پرداختی که برای بخش انجامشده کار یا دوره، به شکل موقت و قابلتهاتر انجام میشود.
مساعده یعنی مبلغی که قبل از موعد و بهصورت پیشپرداخت داده میشود.
در دورههای کارآموزی، کارفرما ممکن است از این روشهای پرداخت استفاده کند، اما نوع پرداخت هیچ تأثیری بر الزام بیمهای ندارد. آنچه مهم است ماهیت فعالیت کارآموز است، نه نام پرداختی.
بیمه مسئولیت برای اکثر دورههای کارآموزی الزامی است.
بیمه تأمین اجتماعی در صورتی لازم است که کارآموز نقش کاری یا اجرایی داشته باشد.
عدم بیمه کارآموزی که مشمول تأمین اجتماعی است، تخلف محسوب میشود و جریمه دارد.
نوع پرداخت (مساعده، علیالحساب، حقالسعی) تأثیری بر تکلیف قانونی بیمه ندارد.
بنابراین کارفرما نمیتواند به دلخواه خود کارآموز را بیمه نکند؛ همهچیز مطابق قانون مشخص شده است.
امضای قرارداد کارآموزی یکی از مراحل حساس آغاز دوره آموزشی است، زیرا تمام حقوق، وظایف، برنامهها و انتظارات طرفین در همین سند تعیین میشود. بسیاری از اختلافات بین کارفرما و کارآموز به دلیل عدم شفافیت در قرارداد یا نادیدهگرفتن جزئیات مهم رخ میدهد. به همین دلیل قانون کار تأکید میکند که قبل از شروع دوره، قرارداد باید کاملاً روشن، مکتوب و مورد تأیید هر دو طرف باشد. در ادامه مهمترین نکاتی که کارآموز باید قبل از امضا بررسی کند را توضیح میدهیم.
یکی از اصلیترین بخشهای قرارداد، تعیین مدت دوره کارآموزی است.
قبل از امضا باید مشخص باشد:
مدت دوره دقیقاً چند ماه است
ساعات کار یا آموزش چگونه تنظیم شده است
در چه روزهایی کلاس یا تمرین عملی برگزار میشود
شفافبودن این موارد از سوءتفاهم و اختلافات آینده جلوگیری میکند.
اگر قرار است مبلغی به کارآموز پرداخت شود، باید دقیقاً مشخص شود:
مبلغ ماهانه یا ساعتی چقدر است
چه زمانی پرداخت میشود؟
آیا کمکهزینه رفتوآمد یا غذا وجود دارد؟
آیا پاداش یا مزایای انگیزشی در نظر گرفته شده؟
در برخی قراردادها ممکن است اشارهای به حق فوقالعاده در قانون کار شود، هرچند بیشتر این حق برای کارکنان رسمی است، اما ذکر آن در قرارداد کارآموزی میتواند به شفافیت تعهدات کارفرما کمک کند. مهم این است که هیچ بند مالی نباید مبهم یا دوپهلو نوشته شود.
قبل از امضا باید بدانید:
آیا برای شما بیمه مسئولیت تهیه میشود؟
آیا مشمول بیمه تأمین اجتماعی هستید؟
نوع پوشش بیمهای چقدر است و چه مواردی را شامل میشود؟
در صورت حادثه یا بیماری، کارفرما چه مسئولیتی دارد؟
این بخش یکی از مهمترین عوامل امنیت کارآموز در محیط کار است.
قرارداد باید دقیقاً تعیین کند:
کارآموز چه کارهایی را میتواند انجام دهد
چه وظایفی ممنوع است
آموزشها چگونه و توسط چه کسی ارائه میشوند
آیا کارهای عملی زیر نظر مربی انجام میشود؟
این بخش باید کاملاً واضح باشد تا کارفرما نتواند کارآموز را به انجام کارهای غیرمرتبط یا سنگین مجبور کند.
یکی از مهمترین بندهای قرارداد:
در چه صورت کارفرما حق فسخ دارد؟
غیبت چند روزه باعث فسخ میشود؟
کارآموز تحت چه شرایطی میتواند قرارداد را پایان دهد؟
آیا نیاز به اخطار قبلی وجود دارد؟
شفافسازی این بند از اختلافات آینده جلوگیری میکند.
کارآموز باید قبل از امضا بررسی کند:
چه مدارکی لازم است؟ (کارت ملی، عکس، فرمهای آموزشی و…)
آیا کارفرما دفترچه یا پرونده آموزشی برای او تشکیل میدهد؟
آیا در پایان دوره گواهی رسمی دریافت میکند؟
وجود مستندات باعث میشود دوره آموزشی اعتبار بیشتری داشته باشد.
برای جلوگیری از مشکلات احتمالی حتماً:
قرارداد را سطر به سطر بخوانید
از قراردادهای شفاهی یا ناقص اجتناب کنید
نسخهای از قرارداد را برای خود نگه دارید
از امضای برگههای سفید یا بدون متن خودداری کنید
هر بند مبهم را قبل از امضا توضیح بگیرید
حتماً نام و مهر شرکت در قرارداد ثبت شده باشد
قرارداد شفاف بهترین ابزار در برابر سوءاستفاده است و از حقوق کارآموز بهطور کامل محافظت میکند.
در پایان باید گفت که آشنایی با قانون کارآموزی برای هر دو طرف—هم کارفرما و هم کارآموز—اهمیتی اساسی دارد، زیرا بسیاری از چالشها و سوءتفاهمها به دلیل ندانستن حقوق و تعهدات قانونی ایجاد میشود. کارآموزی زمانی موفق خواهد بود که مسیر آموزشی شفاف، مدت دوره مشخص و انتظارات روشن باشد. در چنین شرایطی نهتنها کیفیت یادگیری افزایش مییابد، بلکه احتمال استخدام و رشد حرفهای نیز چند برابر میشود. از سوی دیگر، کارفرمایان نیز با رعایت اصول قانونی و فراهمکردن محیط آموزشی درست، میتوانند نیروی آینده مورد اعتماد خود را پرورش دهند. اگر در طول دوره یا هنگام تنظیم قرارداد با مشکل حقوقی مواجه شدید، مشورت با یک وکیل کار یا بهرهگیری از خدمات گروه مشاوران روابط کار میتواند بهترین راه برای جلوگیری از اشتباهات و دفاع از حقوق شما باشد. این مشاورهها باعث میشود دوره کارآموزی در فضایی عادلانه، امن و قانونی سپری شود.
بله، طبق قانون کار، کارفرما موظف است قبل از شروع دوره، قرارداد کارآموزی را بهصورت مکتوب، شفاف و دارای مدت مشخص تنظیم و امضا کند.
اگر کارآموز در محیط کارگاه فعالیت عملی دارد یا بخشی از امور اجرایی را انجام میدهد، کارفرما موظف است حداقل بیمه مسئولیت و در برخی نوع دورهها بیمه تأمین اجتماعی برای او رد کند.
ساعات کاری کارآموز باید محدود، آموزشی و کمتر از ساعات کاری نیروی رسمی باشد. برای افراد زیر ۱۸ سال نیز قوانین حمایتی سختگیرانهتری وجود دارد.
خیر. کارآموز تنها باید وظایف آموزشی انجام دهد و استفاده از او بهعنوان نیروی کار ارزان یا محول کردن کارهای سنگین کاملاً غیرقانونی است.
خیر. هیچ الزام قانونی برای استخدام کارآموز وجود ندارد، اما در بسیاری از موارد اگر کارفرما از عملکرد او رضایت داشته باشد، احتمال جذب و استخدام بسیار بالا است.
رای راهنمایی در خدمت شما عزیزان هستیم.
دیدگاهتان را بنویسید